درمان ناباروری با IVF و ICSI؛ تفاوت‌ها، مراحل، امیدها و پاسخ به تمام سؤال‌ها
تفاوت IVF و ICSI؛ کاربردها، مزایا و انتخاب درست
IVF (لقاح آزمایشگاهی) و ICSI (تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم) هر دو روش اصلی در درمان ناباروری‌اند که در مرحله لقاح آزمایشگاهی با یک تفاوت کلیدی از هم جدا می‌شوند. در IVF، تخمک و اسپرم در محیط آزمایشگاه در کنار هم قرار می‌گیرند تا لقاح به‌صورت طبیعی و خودبه‌خود انجام شود. اما در ICSI، یک اسپرم سالم تحت میکروسکوپ پیشرفته مستقیماً به داخل تخمک تزریق می‌شود تا احتمال لقاح افزایش یابد.
چه کسانی باید از IVF استفاده کنند؟
اگر زوجی پس از چند ماه یا چند سال تلاش برای بارداری طبیعی به نتیجه‌ای نرسیده‌اند، اما زن تخمک سالم و لوله‌های رحمی باز و مرد اسپرم با کیفیت نرمال دارد، IVF پیشنهاد مناسبی است. این روش کمتر تهاجمی است و در شرایط طبیعی‌تر، شانس خوبی برای لقاح خودبه‌خود دارد.
چه زمانی ICSI توصیه می‌شود؟
ICSI در مواردی کاربرد دارد که کیفیت یا کمّیت اسپرم مرد کاهش یافته باشد—مثل حرکت ضعیف اسپرم (آستنوزواسپرمی)، شکل غیرطبیعی اسپرم (تراپاتوژواسپرمی) یا تعداد بسیار پایین اسپرم (حتی آزواسپرم با نیاز به استخراج اسپرم از بیضه). همچنین اگر زوج یک دوره IVF را تجربه کرده اما لقاح صورت نگرفته یا جنین‌ها رشد نکرده‌اند، پزشک به سراغ ICSI می‌رود.
آیا ICSI دردناک‌تر یا پرریسک‌تر است؟
از نظر فیزیکی، مراحل ICSI و IVF کاملاً مشابه‌اند: تحریک تخمدان، تخمک‌گیری و انتقال جنین. تنها تفاوت، فرایند لقاح در آزمایشگاه است که بیمار هیچ‌گونه ناراحتی اضافه‌ای حس نمی‌کند. هر دو روش در مراکز معتبر درمان ناباروری امنیت بالایی دارند.
آیا ICSI گران‌تر از IVF است؟
هزینه ICSI معمولاً کمی بیشتر است؛ چرا که به تجهیزات میکروسکوپی پیشرفته و تکنسین‌های تخصصی نیاز دارد. با این حال، این هزینه اضافی زمانی ارزشمند است که به موفقیت درمان منجر شود. بسیاری از مراکز این هزینه را در قالب پکیج به زوج‌ها پیشنهاد می‌کنند تا تفاوت قیمتی قابل‌توجهی نداشته باشد.
میزان موفقیت کدام روش بیشتر است؟
میزان موفقیت به علت ناباروری بستگی دارد. در مواردی که مشکل اصلی اسپرم است، ICSI موفقیت بالاتری دارد؛ ولی اگر اسپرم نرمال باشد، IVF نیز نرخ بالایی از لقاح و بارداری را نشان می‌دهد. تشخیص نهایی بر اساس گزارش‌های آزمایش منی، ذخیره تخمدانی و سوابق درمانی قبلی انجام می‌گیرد.
مراحل انجام IVF و ICSI
مراحل درمان لقاح آزمایشگاهی به ترتیب زیر انجام می‌شود:
- تحریک تخمدان: تجویز هورمون‌های گنادوتروپین (FSH/LH) و پایش سونوگرافی و آزمایش‌های هورمونی هر ۲–۳ روز برای کنترل رشد فولیکول‌ها.
- تخمک‌گیری (OPU): با بی‌حسی موضعی یا آرام‌بخشی خفیف، فولیکول‌ها از طریق سوزن متصل به پروب سونوگرافی واژینال استخراج می‌شوند.
- لقاح آزمایشگاهی: در IVF تخمک و اسپرم کنار هم کشت می‌شوند، و در ICSI اسپرم تحت میکروسکوپ به داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌شود.
- پرورش جنین: نگهداری جنین‌ها در انکوباتور با کنترل دما، pH و گازها و بررسی رشد تا مرحله بلاستوسیست (روز ۵–۶).
- انتقال جنین (ET): انتخاب جنین برتر و انتقال با کاتتر نرم به حفره رحمی، همراه با تجویز پروژسترون برای تثبیت لانه‌گزینی.
زمان‌بندی و طول دوره درمان
دوره تحریک تخمدان معمولاً ۸–۱۴ روز طول می‌کشد. ۳۶–۳۸ ساعت پس از تزریق HCG تخمک‌گیری انجام می‌شود. انتقال جنین در روز سوم یا پنجم پس از تخمک‌گیری صورت می‌گیرد و آزمایش بارداری خون (β-hCG) ۱۰–۱۲ روز بعد از انتقال انجام می‌شود.
شرایط کاندیدای مناسب IVF/ICSI
زنانی با سن کمتر از ۳۷ سال و ذخیره تخمدانی نرمال (AMH و FSH) و مردانی با امکان استخراج اسپرم (TESE) شانس بالاتری برای موفقیت دارند. اندومتریوم باید از نظر ضخامت و ساختار مناسب باشد تا لانه‌گزینی شرایط ایده‌آل پیدا کند.
ریسک‌ها و عوارض
سندرم پاسخ زیاد تخمدان (OHSS) می‌تواند با درد، تورم شکم و حالت تهوع بروز کند. احتمال حاملگی چندقلویی در این روش‌ها بالاتر است که با خطراتی مانند پره‌اکلامپسی همراه است. پس از تخمک‌گیری ممکن است خونریزی خفیف یا عفونت موضعی اتفاق بیفتد که با رعایت بهداشت و آنتی‌بیوتیک کنترل می‌شود. حمایت روان‌شناختی برای کاهش استرس ضروری است.
هزینه‌ها و عوامل مؤثر
در بسیاری از مراکز، داروهای تحریک‌کننده تخمدان ۵۰–۶۰٪ کل هزینه را تشکیل می‌دهند. آزمایش‌های هورمونی، سونوگرافی، بی‌حسی، خدمات جنین‌شناسی و انتقال جنین هر کدام سهمی از مخارج دارند. موقعیت جغرافیایی و اعتبار مرکز نیز تأثیرگذار است. پیش از شروع درمان، مشاوره مالی ضروری است.
تکنیک‌های مکمل در کمک‌باروری
- تشخیص ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی (PGD/PGS) برای شناسایی ناهنجاری‌های کروموزومی.
- اهدای تخمک یا جنین در صورت عدم وجود سلول مناسب.
- فریز و دفریز جنین برای استفاده در چرخه‌های بعدی.
- درمان‌های ایمونولوژیک (تزریق لنفوسیت، IVIG) برای افزایش شانس موفقیت.
پرسش‌های پرتکرار
آیا احتمال بارداری چندقلویی بالاتر است؟ بله؛ انتقال دو جنین ریسک دوقلویی را افزایش می‌دهد اما با انتخاب یک جنین باکیفیت می‌توان آن را کاهش داد.
کیفیت جنین فریز شده تا چه مدت حفظ می‌شود؟ مطالعات نشان می‌دهد کیفیت جنین فریز تا چند سال حفظ می‌شود اما بهتر است استفاده از آن در ۲–۳ سال اول باشد.
آیا می‌توان در یک چرخه هم IVF و هم ICSI انجام داد؟ بله؛ برای هر تخمک می‌توان بر اساس کیفیت اسپرم، روش لقاح متفاوت اعمال کرد.
سن مرد چه تأثیری دارد؟ هرچند تأثیر آن کمتر از زن است، اما با افزایش سن کیفیت اسپرم ممکن است کاهش یابد؛ بررسی دقیق آزمایش منی ضروری است.
مراقبت‌های قبل از شروع درمان
- رسیدن به شاخص توده بدنی (BMI) بین ۱۸.۵ تا ۲۵ برای پاسخ بهتر تخمدان.
- قطع مصرف سیگار، الکل و داروهای هورمونی غیرمجاز حداقل یک ماه قبل.
- مصرف مکمل‌های فولیک‌اسید، ویتامین D، روی و امگا ۳ با نظر پزشک.
- انجام آزمایش‌های عمومی (قند خون، تیروئید، هموگلوبین، عفونت‌ها).
- مشاوره روان‌شناسی برای کنترل اضطراب و استرس.
مراقبت‌های بعد از انتقال جنین
- پرهیز از فعالیت‌های سنگین مانند ورزش شدید و جابجایی اجسام سنگین.
- استراحت نسبی همراه با پیاده‌روی سبک و خواب منظم.
- تغذیه آرام‌بخش با اجتناب از مواد نفاخ و نوشیدن مایعات کافی.
- پرهیز از رابطه زناشویی تا اعلام نتیجه یا طبق نظر پزشک.
- مدیریت استرس و دوری از اخبار ناامیدکننده.
اگر درمان موفق نشد، چه باید کرد؟
شکست دوره اول پایان راه نیست. با بررسی عوامل عدم موفقیت (کیفیت تخمک، جنین یا اندومتریوم)، استفاده از تکنیک‌های مکمل ژنتیکی، جنین‌های فریز شده یا تغییر داروهای تحریک، و حمایت روان‌شناختی، می‌توان شانس موفقیت را در دوره‌های بعد افزایش داد.
نتیجه‌گیری
IVF و ICSI تنها مراحل پزشکی نیستند؛ بلکه تجربه‌ای انسانی‌اند که جسم، روان و امید زوج را درگیر می‌کنند. هر تصمیم در این مسیر باید همراه با مشاوره علمی، آرامش ذهنی و حمایت واقعی گرفته شود. با آگاهی، صبر و همراهی تیم درمان، می‌توانید به آینده‌ای روشن‌تر از امروز امیدوار باشید.
نظر شما :